یەکیەتی نیشتمانی و هەڵوێستێکی دەگمەن!

لەم رۆژانەدا ئاکامی هەڵبژاردنی ئەندامانی پارڵمانی کوردستان ڕاگەیەندرا کە ئاکامەکەی هەرچیەک بێت خواستی خەڵکە و دەبێ رێزی لێ بگیردرێت، لەبەر ئەوەی کە رێز گرتن لە ئاکامی هەڵبژاردن رێزگرتنە لە دێموکڕاسی ویستی خەڵک.

هەموو لایەنە سیاسیەکانی هەریمی کوردستان بە بێ جیاوازی و بێ بەربەستی یاسایی کاندیدی خۆیان هەبوو لە هەڵبژاردن و  خەڵکی هەریمی کوردستانیش ئازادانە دەنگی خۆیان خستە ناو سندوقەکانی دەنگدانەو لە ژێر چاوەدێری وردی چاوەدێرانی نێودەولەتی و هەروەها لایەنەکان هەڵبژاردنێکی زۆر باش بەرێوە چوو کە وڵاتانی دەوروبەر و راگەیەنە گرینگەکانی جیهانیش باسیان لەم ئەزمونی دێموکراسیەی هەریم کرد کە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا زۆر کەم دەبیندرێت. ئەگەر ئێران لەم بوارەدا بە نمونە بێنینەوە ئەوا هەم کاندیداکان و هەمیش خەڵک وەکوو خەڵکی هەریمی کوردستان ناتوانن ئازادانە خۆیان بپاڵێون یان نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان هەڵبژێرن.

بیردۆزی الهیون

لە پۆلێنێکی گشتی دا لایەنگرانی بیردۆزی ئیلاهی حیکمەتی ئیلاهی و ویستی خوا بە سەرچاوەی دەوڵەت دەزانن و دەڵێن کە کارگێڕی کاروبارەکان لە لایەن خواوە دەنێردرێن و بە نوێنەرایەتی ئەو کۆمەڵگاو خەڵک بەڕێوەدەبەن. بیردۆزی ئیلاهی لە هێزی گەڕان بە دوای خوا لە لایەن مرۆڤەوە سەرچاوەی گرتووە لە وڵاتە کۆنەکاندا وەکوو میسر، چین، ئاشور و تەنانەت لە یونان و ئێران و رومدا باوبووە.

ناسینی سەرچاوەی دەوڵەت

١ـ هێنانە بەرباسی بابەتی سەرچاوەی دەوڵەت

 لە بابەتەکانی مافە بنەڕيتیەکاندا زۆر قسە لە دەوڵەت کراوە. سەرەتا دەبێ وەبیربێنینەوە کە لە فارسی دا وشەی ''دەوڵەت'' بە واتای جۆراوجۆر بەکار هاتووە هەندێ جار دەوڵەت بە واتای وڵات بەکار هاتووە و مەبەستیش یەکەی سیاسیە کە خاوەنی خەڵک و هەرێم و هێزی دەسەڵات و سەربەخۆییە بۆ نموونە کاتێک دەگوترێت دەوڵەتی پاکستان ئەندامی نەتەوە یەکگرتوەکانە واتە وڵاتی پاکستان بە تەواوەتی ئەم ئەندامیەتیەی هەیە.

پێڕەوی ناوخۆیی پارڵمان

حەوتەم: پێڕەوی ناوخۆیی پارڵمان وەک سەرچاوەی مافەبنەڕەتیەکان

بنەماکانی یاسای بنەڕيتی گشتین و وردەکاریەکان بۆ یاسا ئاساییەکان جێ دەهێڵدرێن. پارڵمانەکانی یاسادانان پێرەوی ناوخۆ بۆ خۆیان پەسەند دەکەن کە بەو پێی ئەم پێڕەوە ناوخۆییە ئەرکەکانیان و بۆ نمونە یاسا دادەنێن. ئەم پێڕەوانە درێژەی بنەماکانی یاسای بنەڕەتیە و یا دەربڕو شێ کەرەوە و تەواو کەری ئەو بنەمایانەیە.

بیرو بۆچوونەکانی زانایانی یاسا

شەش: بیرو بۆچوونەکانی زانایانی یاسا وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

لێکۆڵینەوەکان، بیرۆبۆچوونەکان و بەرهەمەکانی زانایانی یاساش وەک سەرچاوەیەک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان چاویان لێ بکرێت.

خوخدە، داب و نەریت

پێنجەم: خوخدە، داب و نەریت وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

یەکێک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان داب و نەریتە کە تەنانەت لەوڵاتانەش کە یاسای نووسراویان هەیە گرینگی زۆری هەیە. بۆ نموونە بە پێێ یاسای بنەڕەتی نەنووسراوی ئینگلیز، پاشا مافی ئەوەی هەیە کە خۆی لە واژۆ کردن و ڕاگەیاندنی ئەو یاسایانەی کە ئەنجومەنی خەڵک و لۆردەکان پەسەندیان کردوە پارێزێت،

ئاڵا و سروودی نیشتیمانی کوردستان

ئاڵای كوردستان

هه‌موو گه‌لانى سه‌ر رووى ئه‌م زه‌مینه‌‌، ئه‌وانه‌ى سه‌ربه‌ستن یان به‌ شێوه‌یه‌كى فیدرال ده‌ژین خاوه‌نى ئاڵاى خۆیانن، ئاڵاى كوردستانیش ئاڵاى كوردستانى فیدراڵه‌ و له‌ ته‌واوى ئه‌و ناوچانه‌ى له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان دان، له‌ داموو ده‌زگا حكوومییه‌كان و ئۆرگانه‌ ڕسمییه‌كان شه‌كاوه‌یه‌.

کۆمەڵگای پێشکەوتوو و کۆمەڵگای دواکەوتوو

یەکەم جار کە لە یونان خۆم لە ناو کۆمەڵگایەکی ئەوروپی دا دیت و ئەو هەموو مرۆڤە جۆراو جۆر و جیاوازەم دیت لە رووی نەتەوە، کلتوور، ئایین، ڕەنگی پێست و بۆچوونەوە زۆر زۆر سەرنجی ڕاکێشام شتێک کە لە کۆمەڵگای کوردستان دا نەم دیتبوو. لەو کاتەوە زۆرر بیرم لەوە کردۆتەوە کە چون و چی وای کردووە کە ئەم هەموو مرۆڤە بە جیاوازیەکی زۆری  نەتەوەیی، کلتووری، ئایینی و رەنگی پێست و بیرو بۆچوونەوە  لێرە وێک هەڵدەکەن و چێژ لە ژیان وەردەگرن و دەسەڵاتیش ئەوە بە کۆڵکە زیرینەیەک بەشوبهێنێت کە کۆمەڵگا جوان دەکات و بەرەو پێشەوەی دەبات، بەڵام لە وڵاتانی

ڕێوشوێنی دادگایی کردن

چوارەم: ڕێوشوێنی دادگایی کردن وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

لە هەندێ لە وڵاتاندا یاسای بنەڕەتی لە لایەن دادگاکانەوە شرۆڤە دەکرێ لە ئاکامدا بیردۆزێک کە لە شرۆڤەی دادگاکان لە یەک بنەما یان گرووپ واژەی یاسای بنەڕەتی دێتە کایەوە دەبێتە ڕێوشوێنی دادگایی کردن.[1] و لە ئاکامدا ڕێوشوێنی دادگایی کردن دەبێتە سەرچاوەیەک لە مافە بنەڕەتیەکان زۆرێک لە بابەتەکان لە پێوەندی لەگەڵ بنچینەکانی حکومەت یان دەسەڵاتە باڵاکانی وڵات یان پێوەندیدارن بە ماف و ئازادیەکان و سنوورەکانیان لە دادگاکاندا بڕیارگەڵێک دەدریت و بە تێپەربوونی کات دەبێتە ڕیوشوێنی دادگایی کردن و لە ئاکامدا لەگەڵ سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان گرێ دەدریت.

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات وەک سێهەم سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات یان رێبەر و هەر کەسێکی کە لە سەرووی هێرەمی دەسەڵات دا بێت لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکانە. هەڵبەت بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات نابێ لەگەڵ یاسای بنەڕەتی و یاسا ئاساییەکان دژایەتی هەبێت،

یاسا ئاساییەکان سەرچاوەی دیکەی مافە بنەڕەتیەکان

زۆرێک لە یاسا[1] ئاساییەکان بە بەشێک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان دێنە ئەژمار. یاسای بنەڕەتی باس لە بنەما گشتیەکان دەکات و ئەو پرسانەی کە گرینگیان کەمترە بۆ یاسای ئاسایی جێ دەهێلێت.

بۆ نموونە سەبارەت بە پێک هێنانی دەسەڵاتی یاسا دانان یاسای بنەڕەتی بنەمای هەڵبژاردنی گشتی و ڕاستەوخۆ پەسەند دەکات، بەڵام ئەمە کە دابەش کردنی ناوەندەکانی هەڵبژاردن لە وڵات دا چۆن بێت،

تایبەتمەندی پێویست بۆ یاسای بنەڕەتی

لە رووی پیشەیی و شێوازی رێکخستن و شێوە و ناوەڕۆک یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تایبەتمەندیەکی هەبێت کە یاساناسانی شارەزا پێداگری لەسەر دەکەنەوە لەوانە:

ئا ـ گشتی بوون: یاسای بنەڕەتی نابێ بچێتە ناو وردەکاریەکانەوە، وردەکاری پرسەکان کاری یاسا ئاساییەکانە. بەبەت گەڵێک وەکوو شێوەی دادگایی کردنەکان، رێکخراوی وەزارەتەکان، شێوەی رێکخستنی ئۆرگانەکان، ڕێگاکانی دابین کردنی پێداویستیەکان و چارەسەر کردنی کەموکورتیەکان، ئەرک و دەسەڵاتەکانی بەرپرسانی بەڕێوەبەری وڵات نابێ لە یاسای بنەڕەتی دا بێتە بەر باس. هێنانی وەردەکاریەکان، یاسای بنەڕەتی لە شێوەی بنچینەیی دێنێتە دەرێ و لە تەمەنی کەمدەکاتەوە و هەلی گونجانی یاسای بنەڕەتی نادات لە گەڵ هەلومەرجی تازەدا.

هەموار کردن یان پێداچوونەوە بە یاسای بنەڕەتی

لە بنچینەدا یەکێک لە خەسلەتە باشەکانی یاسای بنەڕەتی بەردەوامیەتی. یاسا نابێ بۆ ماوەیەکی کورت پەسەند بکرێت. خەسڵەتی هەمیشەیی بوون بۆ یاسای بنەڕەتی زۆرتر دەخریتە بەر سەرەنجەوە. لەگەڵ ئەوەشدا چوونکە نووسینی یاسا لە لایەن مرۆڤەوەیە هەرچەندە کە دوارۆژ لەبەرچاو بگرێت،  دوای  ماوەیەک یاسا پێویستی بە چاکسازی و گۆرانکاری دەبێت. تەنیا یاسای ئیلاهیە کە لە رووی دەسەڵاتی خوڵقێنەر لەسەر ژیانی جیهان، هەتا هەتاییە. شێوەی پێداچوونەوە لە یاسای بنەڕەتیدا لەگەڵ یاسای ئاسایی جیاوازی هەیە. بۆ گۆرینی یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تەشریفاتێکی زۆر تایبەت هەبێت تاکوو بە سانایی یاسای بنەڕەتی نەخرێتە بەر چاکسازیەوە. چۆنیەتی و شێوەی چاکسازی لە هەندێک لە یاسا بنەڕەتیەکاندا نەهاتووە و بێ دەنگی لێکراوە.

بنەمای بەرزی یاسای بنەڕەتی لە سەر یاسا ئاساییەکان

وا باوە و بنەما ئەوەیە کە تەواوی یاسا ئاساییەکانی وڵاتێک و هەموو پەسەند کراوەکانی دەوڵەت (نامەپەسەندکراوەکان، ئایین نامە، بەرنامەو پێڕەو، بڕیارو ڕێساکان) لەگەڵ یاسای بنەڕەتی بێنەوە و ئەمە ئەکامی بەرزی یاسای بنەڕەتیە. ئەگەر یاسای ئاسای بتوانێ یاسای بنەڕەتی پێشێل بکات پلە بەندی و هیرارشیەتی یاسایی و بەرزی بۆ یاسای بنەڕەتی نامێنێتەوە لەم کاتەدا یاسای بنەڕەتی هەروەکوو یاسای ئاساییە.

''بێ دەنگی لە هەمبەر سەردەشت کیمیابارانی هەڵه‌بجەشی لێکەوەتەوە"

پاش (26) ساڵ له‌ کیمیابارانکردنى دکتۆرێک بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌تووان له‌ سه‌رده‌شتدا نیه‌ 

چه‌ترپرێس 

له‌ (26)ه‌مین ساڵیادى کیمیابارانى شارى سه‌رده‌شتى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان که‌ تێدا زیاتر له‌ (١١٠) که‌س گیانی له‌ده‌ستدا و به‌هه‌زاران که‌سیش بریندار بوون. مافناسێکى خه‌ڵکى شاره‌که‌ رایده‌گه‌یه‌نێ تا ئێستا سه‌رده‌شت له‌وپه‌ڕى بێکه‌سى دایه‌ و برینه‌کانى سارێژ نه‌کراونه‌ته‌وه‌ و ته‌نها یه‌ک دکتۆریش بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌وتوانى کیمیایی له‌و شاره‌ نیه‌، ئه‌و ماناسه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌کات که‌ بێده‌نگى له‌ ئاست ئه‌و کاره‌ساته‌ به‌تایبه‌ت له‌ لایه‌ن پارته‌ کوردییه‌کانى رۆهه‌ڵات و باشورى کوردستان وایکرد شارى هه‌ڵه‌بجه‌ش کێمیاباران بکرێ. 

سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان

بەشی دووهەم

٥ـ یاسای بنەڕەتی لە پێوەندی لە گەڵ ئایین دا

بەشێک لە یاسای بنەڕەتیەکانی جیهان گوێ نادەن بە ئایین ومەزهەب. پێدانی پێگەی تایبەت بە ئایین و باوەڕە ئایینیەکان وەکوو جیاوک بۆ نەژاد و زمان پەسەند ناکەن و لە هەمانکاتدا تاکەکان دەتوانن لە روووی کەسەکیەوە باوەڕی ئایینی تایبەت بە خۆیان هەبێت و ڕێوشوێنی ئایینی بەڕێوەبەرن. بەشێکی دیکە لە یاسای بنەڕەتیەکان ئایین ومەزهەبی زۆرینەی خەڵکی کۆمەڵگاکە وەک ئایینی فەرمی دەناسن و ئەرک دەخەنە سەرشانی رێکخراوە فەرمیەکانی وڵات بە بڵاوکردنەوەی ئەو ئایینە. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بنەماكانی دینی ئیسلام گرێدراوەو و لێی جیا ناكرێتەوە وەک یەکێک لە دیارترینی ئەو یاسای بنەڕەتیانەی کە پشت بە ئایین دەبەستن و ئایین وەک سەرچاوە بەکار دێنن بە ئەژمار دێت.

شۆڕای چاوەدێری(شورای نگهبان)

ن. پرویز دستماڵچی 

و. چیا عەبدوڵڵاپوور

شۆرای چاوەدێری یەکێکە لە دامەزراوە چاوەدێریەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران کە شەش فەقیه و شەش مافناس ئەندامەکانی پێک دێنن.

شۆرای چاوەدێریە لە لایەن چ کەسێک یان کەسانێک هەڵدەبژێردرێن و دەسەڵاتەکانی چین پێگەی ژنان لەم دامەزراوەیەدا، ئەم بابەتە بە کورتی باس لەو بابەتانە دەکات.

شۆڕای چاوەدێری یەکێک لە گرینگترین دامەزراوەکانی حکومەتە . ئەرکەکانی ئەم شۆڕایە بریتین لە:

مامۆستام شەهید فەرزاد کەمانگەر

لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشەش کە ئەم وێنەیەو زۆرێک لە وێنەکانی شەهید مامۆستا فەرزاد کەمانگەر لەگەڵ قوتابیەکانیدا دەبینم بەبێ ئەوەی کە بە دەست خۆم بێت لە منداڵێ خۆم دەگڕێم لە ناو قوتابیەکاندا و خۆم لە زۆرێک لە قوتابیەکاندا دەبینەوە و دڵم پڕ دەبێت و دەمگەڕێنێتەوە بۆ سەردەمێک کە خۆشم قوتابی بووم.
 ئەو کاتەم وەبیر دێتەوە کە زۆربەی مامۆستا کوردەکان سەڕەڕای زۆر مەترسی هاوکات لەگەڵ  وانە پێکوتن دا چەندە دڵسۆزانە وانەی نیشتیمان پەروەری و گەڵ دۆستیشیان فێر دەکردین و دڵسۆزانە رێنوێنیان دەکردین کە باوەڕمان بە خۆمان بێت و بخوێنێن. کە شەهید فەرزاد کەمانگەر ئاوێنەی باڵا نەوێنی ئەو مامۆستایانەیە.  ئەو کاتەم وەبیر دێتاتەوە کە زۆرێک لەو مامۆستایانەی کە کورد نەبوون چەندە نا مرۆڤانە لە قوتابیەکانیان دەدا و هیچ سۆزێک و دڵسۆزیەکان نەبوو بە نیسبەی ئێمەی قوتابی کوردەوە.
بۆیە لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشە ئەو مامۆستای شەهیدم، تۆ نە تەنیا مامۆستای ئەو پۆە قوتابیانەی بەڵکو مامۆستای من و هەزاران کەسی وەک منی. قوتابیەکانت ناو یاد و رێبازی ئازادی خوازی و نیشتمان پەروەریت لەیاد ناکەن.

سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان

مەبەست لە سەرچاوەکان، ئەو شوێن و کانیاوانەیە کە مافە بنەڕيتیەکان بە سەرەنج دان بەم سەرچاوانە پێک دێت و یان لەو سەڕچاوانەوە تێراو دەبێت. نووسەران، ئامادەکاران و لێکۆڵەڕانی یاسا زنجیرەیەک سەرچاوە بۆ مافە بنەڕەتیەکان دیاری دەکەن هەندێک لەو سەرچاوانە لایەنی گشتیان هەیە مافە بنەڕەتیەکانی زۆربەی وڵاتان پشت ئەستورن بەم سەرچاوە گشتیانەوە و کاڕێگەریان لەو وەرگرتووە. هەندێک لە سەرچاوەکانیش لایەنی تایبەتیان هەیە بۆ نموونە مافە بنەڕەتیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە رووی سەرچاوەی گشتی لەگەڵ وڵاتانی دیەکە هاوبەشە. هەر لەو کاتەشدا هەندێک سەرچاوەی زۆر باوەڕڕپێکراوی تایبەتیشی هەیە. سەرچاوەگەڵێکی وەکوو قورئان باوەڕپێکراوترین و بەهێزترین سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە کە لە قوڵایی بیری ئۆمەتی ئیسلامی دا رەگی داکوتاوە و لایەنی ئیلاهی و رەوایی دەدات بەو یاسایانە. خۆمان لە سەرچاوە تایبەتیەکان لە پەیوەندی لەگەڵ  باسی مافە بنەڕەتیەکانی ئێران دەبوێرین و لێرەدا تەنیا باسی سەرچاوە گشتیەکانی دەکەین.

رووناکبیران لە فەرەنسا

نووسینی؛ یوهان ئانگرمولێر

بۆ فارسی؛ مێهرداد ئیمامی

بۆ کوردی؛ جەمال نەجاری

لە سەدەی ۱۸ بەم لاوە، پانتایی گشتی لە فەرەنسا بە شێوەیەک بەرهەمهێنەری کولتووری خۆی دەردەخات کەخاوەنی هێزێکی سیمبۆلێک و هێمادارە لە بوارە جۆراوجۆرەکانی وەک هونەر و ئەدەبیات و زاستە مرۆییەکان وزانستە سیاسییەکان و زانست بە مانا گشتییەکەی.

منیش ژنم

مرۆڤ دوور لە ویستیی خۆی بە ژن یان پیاو لە دایک دەبێ بۆیە نە ژن بوون مایەی شەەرمەزاریە و نەپیاوەتی مایەی شانازی. ئەوەش سەبارەت بە زۆر پرسی وەک نەتەوە و ئایین و شوێنی لەدایک بوونیش هەروایە.

ژنانی مەریوان بوونە پێشەنگ تاپۆی بێدەنگیەک کە ساڵانێکە باڵی بەسەر رۆژهەڵاتی کوردستان دا کێشاوە، و دوور نیە کە ژنان لە رۆژهەڵاتی کوردستان ببنە پێشەنگی ڕاپەڕینێکی گشتی. 

هۆکاره‌کانی به‌شدارنه‌بوونی ژنان له‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسیدا

سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو پێشکه‌وتن و گۆڕانکارییه‌ی که‌ له‌ بواری زانست و شارستانییه‌تدا جیهان به‌ خۆیه‌وه‌ بینیوه‌،که‌چی مافی ژنان و ئاسته‌نگه‌کانی به‌رده‌میان هه‌ر ماوه‌. به‌شداری ژنان له‌ پڕۆسه‌ی سیاسیی وڵاتدا، به تایبه‌تی له‌سه‌ر ڕێژه‌ی به‌شداربوونی له‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسیدا

پێناسەی دەوڵەت

دەوڵەت بریتیە لە کۆمەڵێک مرۆڤ کە لە هەرێمێکی دیاریکراو کۆمەڵگای سیاسیان پێک هێناوە و دەسەڵاتێکی باڵا دەسەڵاتداریەتی بەسەردا دەکات.

یاسای بنەڕەتی چیە؟

یاسای بنەڕەتی پێک هاتووە لە کۆمەڵیک ڕێسا، یاسا و بنەمای گشتی کە شێوەی حکومەت، رێکخراوی هەر سێ دەسەڵاتە بەرزەکەی وڵات و پێوەندی ئەوان لەگەڵ یەکتر و ماف  و ئازادیەکانی تاکەکانی وڵات لە هەمبەر دەوڵەت دا دیاری دەکات. ئەمەیکە شێوەی حکومەت کۆماری بێت یان مەلەکی، ئەمەیکە پارڵمان لە یەک ئەنجومەن پێک بێت یان لە دوو ئەنجومەن و دانانی یاسا بە چ شێوەیەک دەکرێت ئەمەیکە لە کۆماری دا سەرۆک کۆمار لە سەر بنەمای دەنگی ڕاستەوخۆی گەڵ هەڵدەبژێردرێت یان بە دەنگی نوێنەرانی ئەو خەڵکە و بە شێوەی ناراستەخۆ و چ بەرپرسایەتیەکی هەیە، ئەمەیکە لێک جیا کردنەوەی دەسەڵاتەکان ڕێژەیی‌یە یان ڕەها و پرسگەڵێک لەم جۆرە لە بنەماکانی یاسای بنەڕەتیدا ئاماژەیان پێ دەکرێت.

مافی مرۆڤ

مافی مرۆڤ له‌ هه‌ردوو وشه‌ی (ماف) و (مرۆڤ) پێکهاتووه‌. ووشه‌ی (ماف) بریتیه‌ له‌ هه‌بوونی کۆمه‌ڵێک ده‌ستکه‌وت و پێگه‌ که‌ له‌ ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و یاساییه‌وه‌ بۆی دابین کراوه‌. یه‌کێکه‌ له‌ به‌رهه‌مه‌کانی عه‌قڵی مرۆڤ بۆ به‌هێزکردنی پێگه‌ی مرۆڤ له‌ سه‌ر ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌. مرۆڤ له‌ ڕێی ووشه‌ یان وێنه‌ یان جوڵه‌ یان بینین گوزارشتی لێده‌کات. ئه‌گه‌ر ئه‌و مافه‌ تایبه‌ت بوو به‌ بوارێکی تایبه‌تی تاکه‌وه‌ ئه‌وا پێی ده‌وترێت (مافی تایبه‌ت). به‌ڵام ئه‌گه‌ر په‌یوه‌ندی به‌ به‌رژه‌وه‌ندی و چاره‌نووسی گروپه‌وه‌ هه‌بوو ئه‌وا پێی ده‌وترێت (مافی گشتی). ئه‌و گشتیه‌ی که‌ له‌ مافی گشتیدا هه‌یه‌ گوزارشته‌ له‌ گروپ یان کۆمه‌ڵ، که‌ کۆمه‌ڵێک ڕه‌گه‌زی هاوبه‌ش په‌یوه‌ندیه‌کانیان ڕێکده‌خات، ئه‌مه‌ش پێویستی به‌ به‌شداری کردنی تاک هه‌یه‌..

راپۆرتی وه‌رزانه‌ی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له‌ کوردستان کوردی/فارسی

راپۆرتی وه‌رزانه‌ی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له‌ کوردستان به‌ هۆی کۆماری ئیسلامیی ئێرانه‌وه‌ ( کوژران، برینداربوون و گیران و خرانه‌ به‌ندیخانه‌ی 119 که‌س له‌ ماوه‌ی سێ مانگی پاییزی ئه‌و ساڵدا)

چەمکی ئۆمەت و پرسی شێوەی دەسەڵات لە مەزهەبی سوننی و شیعەدا

لە ئیسلامدا ئۆمەت جێگای چەمکی نەتەوە دەگرێتەوە، چەمکی نەتەوە کە لەسەر بنەمای هابەشی‌یە مێژوویی، کولتووری نەژادی و زمانی پێک دێت، بەڵام ئۆمەت کە تەنیا پێوەندی بە لایەنی باوەڕەوە هەیە و سنووری نێوان ئۆمەتەکان جوگرافیایی نیە، بەڵکوو سنووری بیروباوەڕە هەرکەس ئیمانی بە تاک وتەنیایی خواو پەیامبەری موسڵمانان محەممەد هەبوو و باوەڕی بە ڕێوشوێنەکانی قورئان و سوننەتی پەیامبەر هەبوو ئەندامی ئۆمەتی ئیسلامیە.

ابعاد پنهان خشونت علیه‌ زنان

شبنم همزه‌ای

خشونت علیه‌ زنان موضوعی است که‌ هر ساله‌ در آستانه‌ی 25 نوامبر (روز جهانی مقابله‌ با خشونت علیه‌ زنان) به‌ بحث روز رسانه‌ها بدل شده‌ و هر کس به‌ نوعی به‌ خشونتهایی می‌پردازد که‌ توسط خانواده‌، جامعه‌ و قانون علیه‌ زنان اعمال می‌گردد. طی چند سال گذشته‌ که‌ شبکه‌های اجتماعی تا حدی فراگیر شده‌اند، صفحات فیس بوک و پایگاههای اینترنتی و... در آستانه‌ی 25 نوامبر مملو از تصاویری از زنانی می‌شوند که‌ به‌ دلیل اعمال خشونت‌آمیز آسیب دیده‌ و مجروح شده‌اند و در جوار این تصاویر شعارهای پر زرق و  برقی علیه‌ این خشونتها نگاشته‌ می‌شود.

ره‌هەنده‌ نادیاره‌کانی توندوتیژی دژی ژنان

شه‌ونم هه‌مزه‌یی

توندوتیژی دژی ژنان بابه‌تێکه‌ که‌ هه‌ر ساڵه‌ له‌ به‌ره‌به‌ری 25 نوڤه‌مبر ( رۆژی جیهانی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ توندوتیژی به‌رانبه‌ر به‌ ژنان) ده‌بێته‌ رۆژه‌ڤی میدیاکان و هه‌ر که‌س به‌ جۆریک باس له‌و توندوتیژییانه‌ ده‌کا که‌ له‌لایه‌ن بنه‌ماڵه‌، کۆمه‌ڵگه‌ و قانوون به‌رانبه‌ر به ‌ژنان ده‌کرێت . له‌ ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردو ودا که‌ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییەکان تا راده‌یه‌ک گشتگیر بوون، ده‌بینین که‌ لاپه‌ڕه‌کانی فه‌یسبووک و تویتر و .... له‌ به‌ره‌به‌ری 25 نوڤه‌مبر پڕ ده‌بن له‌ وێنه‌ی ئەو ژنانه‌ی که‌ به‌هۆی توندوتیژییه‌وه‌ جه‌سته‌یان بریندار بووه‌ و کۆمه‌ڵێک دروشمی بریقه‌داریش ده‌خنه ‌پاڵی بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و توندوتیژییانه‌ نه‌مێنێ، هه‌رچه‌ند بابه‌تی توندوتیژی دژی ژنان بابه‌تێکی نوێ نییه ‌و له‌مێژه‌ چالاکانی بواری مافی ژنان له‌ دونیا کار ده‌که‌ن، بۆ بنبڕ کردنی به‌ڵام له‌ راستیدا له ‌کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران به ‌گشتی و کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان به‌ تایبه‌تی، که‌متر له‌ دوو ده‌یه‌یه‌ که‌ بووه‌ته‌ رۆژه‌ڤ، ئه‌ویش زۆرتر به‌ هۆی ئه‌و کرانه‌وه‌ سیاسی- کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ بوو که‌ له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ریفۆرمخوازی خاته‌می هاته‌ ئاراوه‌. له‌و کاته‌وه‌ تا ئیستا ژنان توانیویانه‌ به‌شیکی زۆر له‌ ره‌هەنده‌ دیاره‌کانی توندوتیژی دژی ژنان بهینە بەرباس و  ده‌نگی یه‌کسانیخوازی خۆیان به‌رز بکه‌نه‌وه‌.

پیام بهمن قبادی دربارە آتش سوزی مدرسە شین آباد پیرانشهر

پیام بهمن قبادی کارگردان بزرگ کرد درباره فاجعه آتش سوزی مدرسه شین آباد و جانباختن و زخمی شدن دانش آموزان دبستانی

خوب می شناسم تان. تقریبا سر فیلم برداری همه ی فیلم هایم به گونه ای در کنارم بوده اید. از شما انرژِی می گرفتم و نگرانی از بابت غذا، لباس، مدرسه های دور، جاده های ناهموار و...زندگی سخت و بدون امکانات تان همواره با من بود. در جاده هایی که حتی اسب ها برای تحمل سرما مست می کردند، شما شاید کیلومترها راه می پیمودید تا به مدرسه روستای مجاور بروید. در وطنم این سختی ها را فراوان دیده بودم.

ناسینی مافە بنەڕەتیەکان

١ـ پێناسەی مافە بنەڕەتیەکان

مافە بنەڕەتیەکان بەشێکە لە یاسای گشتی ناوخۆیی کە رێکخراوو شێوەی حکومەت، ئەرک و بەرپرسایەتیەکان سێ دەسەڵاتە باڵاکە، ماف و ئەرکی تاکەکان لە بەرامبەر دەوڵەت و هەروەها ئەرکەکانی دەوڵەت سەبارەت بە پاراستنی ماف و ئازادیەکانی تاکەکان دیاری دەکات.

رۆژی جیهانی مافی مرۆڤ

Anna Eleanor Roosevelt
(ئانا ئلێنور رۆزڤێلت،
 هاوسەری فرانکلین روزڤێلت
سەرۆک کۆماری ئەمریکا)

لە رۆژی ١٠ی دێسامبری ساڵی ١٩٤٨ی زایینی (١٩ی سەرماوەزی ١٣٢٧ی هەتاوی) جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤ لە لایەن کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە زۆرینەی زۆری دەنگ پەسەند کرا.

خانوادەهای کاسبکاران کرد از چگونگی کشتار فرزندانشان می گویند

 یک فیلم کوتاه مستند از سوی یک کارگردان کرد تهیه شده که در آن تهیه کننده به گفتگو با خانوادەهای کاسبکاران کرد که فرزندان خود را در حملات نیروهای نظامی جمهوری اسلامی از دست دادەاند، پردخته است.
 

در این فیلم کوتاه با نام "کوردستان سنووری بێ بەزەیی" دو زن و یک مرد سالخورده که از اعضای خانوادەی سه کاسبکار مقتول هستند، علاوه بر توضیح دربارەی چگونگی کشته شدن این کاسبکاران کرد، به وضعیت نابەسامان اقتصادی خانوادەهایشان پرداختەاند.

چه‌ کسی در مقابل کشتار کاسبکاران کرد مسئول است؟

چیا عبدالله‌پور 

شرق کردستان در چهار چوب جغرافیای ایران، مرزهای این کشور با کشورعراق و ترکیه‌ را شکل میدهد. دولت های مرکزی حاکم بر ایران و بخصوص حکومت جمهوری اسلامی همواره‌ با دیدی امنیتی به‌ این منطقه‌ نگریسته‌ اند و نگرش امنیتی در این مناطق پیوسته‌ بهانه‌ای بوده‌ تا حاکمیت اسلامی ایران از سرمایه‌ گزاری مولد در این بخش از ایران سر باز زند و حتی مانع از سرمایه‌ گذاری بخش خصوصی در این مناطق شود واین امر سبب شده‌ که‌ کردستان به‌ یکی از مناطق توسعه‌ نیافته‌ی کشور بدل شود وآمار بیکاری به‌ بیشترن میزان خود برسد. آمار بالای بیکاری در این مناتطق باعث شده‌ شغل های کاذبی در کردستان بوجود آید ، شغلهای که‌ مردم از روی ناچاری به‌ آن تن در میدهند . « کولبری» یکی از این شغل هاست که‌ در نتیجه‌ی سیاست تبعیض آمیز حکومت در این منطقه‌ رواج پیدا کرده‌ است.

بەیاننامەی پێشگیری لە توندوتیژی دژی ژنان

وه‌رگێڕان له‌ فارسییه‌وه‌: قادر وریا
بڕیارنامه‌ی‌104/48ی‌كۆمه‌ڵه‌ی‌ گشتیی‌ رێكخراوی‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان
25ی‌ نۆڤامبه‌ر، به‌ "رۆژی‌ جیهانیی‌ له‌ نێو بردنی‌ توندو تیژی‌ دژی‌ ژنان" ناودێر كراوه‌. ئه‌م رۆژه‌، 17ی‌ دیسامبری‌ 1999 له‌ لایه‌ن كۆمه‌ڵه‌ی‌ گشتیی‌ رێكخراوی‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانه‌وه‌، له‌ هه‌شتاو سێهه‌مین كۆبوونه‌وه‌ی‌ گشتی‌ (ده‌وره‌ی‌ په‌نجاو چواره‌م)دا به‌ رۆژی‌ جیهانیی‌ توندوتیژی‌ دژی‌ ژنان ناودێر كرا."به‌یاننامه‌ی‌ پێشگیری‌ له‌ ته‌ندو تیژی‌ دژی‌ ژنان"، په‌سه‌ندكراوی‌ كۆمه‌ڵه‌ی‌ گشتیی‌ رێكخراوی‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان، مه‌به‌ست له‌ توندو تیژی‌ دژی‌ ژنان، ئه‌ركی‌ ده‌وڵه‌تان وكۆمه‌ڵگه‌ی‌ نێونه‌ته‌وه‌یی‌ له‌م پێوه‌ندییه‌دا روون ده‌كاته‌وه‌.

بۆ ژیلا .کوردی/فارسی

ئەحمد بازگر

بازگر

ژیلا کچێکی ته‌مه‌ن که‌م بوو! ژیلا ته‌جاوه‌زی جنسی پێکرا و دووگیان بوو! به‌م "تاوانه"‌ گیانیان هه‌ستاند! 

بۆ ژیلا
ژیلا كێ‌یه؟

ژیلا ژنه!
ژیلا دایكه و
ژیلا مناڵ!

کێ لە بەردەوامی کوشتنی کاسبکارانی کورد بەرپرسیارە؟

چیا عەبدوڵلاپوور

رۆژهەڵاتی کوردستان لە چوارچیوەی نەخشەی ئێراندا کەوتۆتە سنورەکانی رۆژئاوای ئەو وڵاتەوە و لە لایەن ناوەندەوەو بەتایبەتی لە دوای هاتنە سەرکاری کۆماری ئسیلامیەوە هەمیشە تێبینی توندی ئاسایشی لەسەر بووە و ئەوەش وەک بیانویەک لە لایەن دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی بەکار هاتووە کە لە کوردستان دا سەرمایە گوزاری بگاتە کەمترین ئاستی خۆی و تەنانە رێگری لە سەرمایەدارە خۆجێیەکانیش دەکەرێ کە سەرمایەگوزاری لەم ناوچانە بکەن.

گزارش نقض حقوق بشر در سه ماهه ی تابستان در شرق کردستان

در تازترین گزارشی که از خبر گزاری کردستان وکرد نیوز در خصوص نقض حقوق بشر در شرق کردستان طی سه ماهه تابستان جاری منتشرشده همچنان رژیم جمهوری اسلامی از هیچ راهکار و متودی در جهت سرکوب و آزار و اذیت مردم کردستان غافل نبوده است.
در ادامه ی روند نقض حقوق بشر در کردستان از سوی مراکز نظامی و امنیتی رژیم جمهوری اسلامی ایران، طی سه ماه تابستان سال جاری شمسی 22 تن کشته، 18 تن هدف گلوله مستقیم نیروهای رژیم زخمی شده و 123 تن از اهالی کردستان به اتهامات امنیتی بازداشت شده اند که بخشی از آنها شامل احکام سنگین زندان شده اند.

ویژگی های قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

چیا عبدالله‌پور

1-تاریخ تدوین  و چگونگی طرح قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران 

جهت شناخت قانون اساسی هرکشور نخست بایستی سابقه‌ی تدوین آن بررسی گردد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانونی نوشتاری است که سال 1358 از طریق همه پرسی تصویب گردید. قبل از آنکه نظام شاهنشاهی سقوط کرده و انقلاب ملل ایران در سال 1357 پیروز گردد، اندیشه تدوین قانون اساسی توسط خمینی و یارانش در پاریس مطرح گردید،همان جا بود که پیش نویس نخست قانون اساسی تدوین شد. پیش از آنکه نظام شاهنشاهی سقوط کند این پیش نویس توسط اشخاص وگروه‌های مختلف مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت و در 15بهمن 1357، خمینی قبل از آغاز به کار دولت موقت بازرگان،تشکیل شورای موسسان منتخب مردم را برای تصویب قانون اساسی اعلام کرد.پس از سرکار آمدن دولت بازرگان،شورای عالی انقلاب با تصویب هیأ ت دولت در 8 فروردین تأسیس شد و تدوین قانون اساسی بر مبنای اصول اسلامی وآزادی به این شورا واگذار شد.

تایبەتمەندیەكانی یاسای بنەڕەتیی (دەستوور) کۆماری ئیسلامی ئێران[1]

چیا عەبدوڵڵاپوور

یەكەم: مێژووی نوسین و شێوەی دانانی یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران

بۆ ناسینی یاسای بنەڕەتیی هەر وڵاتێك دەبێ سەرەتا مێژووی نووسین و دانانی تاوتوێ بكەین. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران یاسای بنەڕەتیێكی نووسراوە كە لە ساڵی ١٣٥٨ لە رێگای ریفراندۆمی گشتییەوە پەسەند كراوە.[2] بەر لەوەی كە سیستەمی پاشایەتی بروخێت و شۆڕشی گەڵانی ئیران سەكەوێ لە زستانی ١٣٥٧، بیری نووسینی یاسای بنەڕەتی لە لایەن ئیمام خومەینی و هاورێكانی لە پاریس هاتە بەر باس.

هەر لەوێ رەشنووسی یەكەمی یاسای بنەڕەتی دابین كرا. دواتر دوای ئەوەی كە سیستەمی پاشایەتی روخێندرا لە سەر دەستی هەموو گەلانی ئێران ئەم ڕەشنوسە لە لایەن تاك و گروپی جۆراوجۆرەوە هاتە بەر باس و هەڵسەنگاندن و شیكردنەوە و لە ١٥ی ڕێبەندانی ١٣٥٧ ئیمام خومەینی بەر لە دەست بەكاربوونی دەوڵەتی كاتی بازەرگان ئەركی پێك هێنانی ئەنجومەنی دامەزرێنەرانی[3] هەڵبژاردەی خەڵكی بۆ پەسەند كردنی یاسای بنەڕەتی راگەیاند. لە دوای دەست بەكار بوونی دەوڵەتی بازرگان،  شۆرای بەرزی پرۆژەكانی شۆڕش لەگەڵ پەسەندكرانی دەستەی دەوڵەت لە ٨ی خاكەلیوە دامەزراو لە ئەركەكانی ئەم شۆڕایە، دابین كردنی پرۆژە یاسای بنەڕەتی لە سەر رێوشوێنی ئیسلامی و بنەماكانی ئازادی  داندرا.

با 27 ی خه‌زه‌ڵوه‌ر بکه‌ین به‌ رۆژی به‌رخۆدان له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان

خەڵكی مافخوراو و خۆڕاگری رۆژهەڵاتی کوردستان!
خۆشک و برا نیشتمان پەروەر و دڵسۆزەکانمان!
هەروەک دەبینین کوردستان خەریکە بە هەستیارترین قوناغی مێژووی خۆی دوای شەڕی دووەمی جیهانیدا تێدەپەڕێ. لە رۆژئاوای وڵات بەشێکی هەرە زۆری خاکی نیشتمان کەوتۆتە دەستی رۆڵەکانی کورد و خەریکن لەگەڵ یەکێک لە خوێنمژترین دیکتاتۆرەکانی مێژوو بە مەبەستی دەستەبەر بوونی مافە رەواکانیان، خەبات دەکەن.

«ئازادیی دەربڕین» نەک «ئازادیی بیروڕا»

سیروان عەبدول

 پێدەچێت زۆر کەس لەبری دەستەواژەی «Freedom of expression»ی ئینگلیزیی، بە هەڵە دەستەواژەی «ئازادیی بیروڕا» بەکار بهێنن. ئەمە وەرگێڕانێکی هەڵەیەو ئەوە دروستترە کە هەندێک لە نووسەران ئەم ئازادییە بە «ئازادیی دەربڕین» ناو دەبەن.

وتاری مامۆستا ''شێرکۆ بێکەس'' لە پێوەندی لەگەڵ مانگرتنی کوردانی باکوور

مامۆستا "شێرکۆ بێکەس" شاعیری ناوداری کورد

 بیرکردنه‌وه‌ی کوردستانیانه‌ یه‌که‌مین به‌ردی بناخه‌ی هه‌ستی هاوبه‌شی نه‌ته‌ویمانه‌ مه‌سه‌له‌ی کوردیش له‌ جه‌وهه‌ردا یه‌ک مه‌سه‌له‌یه‌ نه‌ک چوار مه‌سه‌له‌ بۆ ئه‌و کاته‌ی من لێره‌وه‌ له‌ باشوره‌ له‌ سلێمانیه‌وه‌ هاوارێک ده‌که‌م، ئه‌وه‌ به‌ ته‌نها هاواری گه‌روی من نیه‌، به‌ڵکۆ هاواری سنه‌، ئامه‌د و قامیشلۆشه‌، کرانه‌وه‌ی هه‌ر ده‌رگایه‌ک له‌ هه‌ر پارچه‌یه‌کدا کرانه‌وه‌یه‌که‌ ته‌واوی ئه‌م نه‌قشه‌یه‌ ده‌گرێته‌وه‌. هه‌موو ده‌ماره‌کانی ئه‌م جه‌سته‌یه‌ ئه‌چنه‌وه‌ سه‌ر یه‌ک دڵ که‌ ئه‌ویش دڵی میله‌ته‌که‌مانە.

پشتیوانی کۆمەڵێکی زۆر لە نووسەر، شاعیرو هونەرمەندی کورد، لە مانگرتنی گیراوانی کورد لە تورکیا

بۆ: رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان

پارله‌مانی ئوروپا

رێکخراوی نیوده‌وڵه‌تی مافی مرۆڤ

CPT

رێکه‌وت: 30.10.12

پشتیوانیی نوسه‌ران و شاعیران و هونه‌رمه‌ندان له‌ مانگرتنی زیندانیانی کورد له‌ تورکیا

کوردستان به‌ درێژایی مێژوو له‌ لایه‌ن وڵاتانی داگیرکه‌ره‌وه‌ رووبه‌ڕووی دژوارترین هه‌لومه‌رجی ژیانی بۆته‌وه‌. ئازار و ئه‌شکه‌نجه‌ و کوشتن بۆته‌ پیشه‌ی له‌مێژینه‌ی دیکتاتۆڕه‌کان. له‌ کاتێکدا که‌ هه‌موو دنیا تێکۆشاون ژیانی پڕ له‌ ئاشتی و ئارامی بۆ مرۆڤایه‌تی دابین بکه‌ن،

پشتیوانی لە مانگرتوانی بەندکراوی کورد لە گرتووخانەکانی تورکیا

Right Now There Are Over Hundred,s
Kurdish Prisoner Hunger Strking In Turkey Prisons

کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کورد
رێکخراوی چاوەدێری مافی مرۆڤ
رێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی
رێکخروای خاچی سوور
پزیشکانی بێ سنوور
 له‌ رۆژی١٢ی سێپتامبری ٢٠١٢، ٦٣ به‌ندكراوی كورد، كه‌ به‌ تاوانی‌هاوكاری‌و ئه‌ندامه‌تی له‌ پارتی كرێكارانی كوردستان بەندكراون، مانیان له‌ خواردن گرتووه‌ دوای تێپه‌ربوونی چل ڕۆژ بەسەر ئەم مانگرتنەدا، رێژه‌ی مانگرتووان هەزاران کەسی تێپەڕاندوە.