تایبەتمەندی پێویست بۆ یاسای بنەڕەتی

لە رووی پیشەیی و شێوازی رێکخستن و شێوە و ناوەڕۆک یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تایبەتمەندیەکی هەبێت کە یاساناسانی شارەزا پێداگری لەسەر دەکەنەوە لەوانە:

ئا ـ گشتی بوون: یاسای بنەڕەتی نابێ بچێتە ناو وردەکاریەکانەوە، وردەکاری پرسەکان کاری یاسا ئاساییەکانە. بەبەت گەڵێک وەکوو شێوەی دادگایی کردنەکان، رێکخراوی وەزارەتەکان، شێوەی رێکخستنی ئۆرگانەکان، ڕێگاکانی دابین کردنی پێداویستیەکان و چارەسەر کردنی کەموکورتیەکان، ئەرک و دەسەڵاتەکانی بەرپرسانی بەڕێوەبەری وڵات نابێ لە یاسای بنەڕەتی دا بێتە بەر باس. هێنانی وەردەکاریەکان، یاسای بنەڕەتی لە شێوەی بنچینەیی دێنێتە دەرێ و لە تەمەنی کەمدەکاتەوە و هەلی گونجانی یاسای بنەڕەتی نادات لە گەڵ هەلومەرجی تازەدا.

هەموار کردن یان پێداچوونەوە بە یاسای بنەڕەتی

لە بنچینەدا یەکێک لە خەسلەتە باشەکانی یاسای بنەڕەتی بەردەوامیەتی. یاسا نابێ بۆ ماوەیەکی کورت پەسەند بکرێت. خەسڵەتی هەمیشەیی بوون بۆ یاسای بنەڕەتی زۆرتر دەخریتە بەر سەرەنجەوە. لەگەڵ ئەوەشدا چوونکە نووسینی یاسا لە لایەن مرۆڤەوەیە هەرچەندە کە دوارۆژ لەبەرچاو بگرێت،  دوای  ماوەیەک یاسا پێویستی بە چاکسازی و گۆرانکاری دەبێت. تەنیا یاسای ئیلاهیە کە لە رووی دەسەڵاتی خوڵقێنەر لەسەر ژیانی جیهان، هەتا هەتاییە. شێوەی پێداچوونەوە لە یاسای بنەڕەتیدا لەگەڵ یاسای ئاسایی جیاوازی هەیە. بۆ گۆرینی یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تەشریفاتێکی زۆر تایبەت هەبێت تاکوو بە سانایی یاسای بنەڕەتی نەخرێتە بەر چاکسازیەوە. چۆنیەتی و شێوەی چاکسازی لە هەندێک لە یاسا بنەڕەتیەکاندا نەهاتووە و بێ دەنگی لێکراوە.

بنەمای بەرزی یاسای بنەڕەتی لە سەر یاسا ئاساییەکان

وا باوە و بنەما ئەوەیە کە تەواوی یاسا ئاساییەکانی وڵاتێک و هەموو پەسەند کراوەکانی دەوڵەت (نامەپەسەندکراوەکان، ئایین نامە، بەرنامەو پێڕەو، بڕیارو ڕێساکان) لەگەڵ یاسای بنەڕەتی بێنەوە و ئەمە ئەکامی بەرزی یاسای بنەڕەتیە. ئەگەر یاسای ئاسای بتوانێ یاسای بنەڕەتی پێشێل بکات پلە بەندی و هیرارشیەتی یاسایی و بەرزی بۆ یاسای بنەڕەتی نامێنێتەوە لەم کاتەدا یاسای بنەڕەتی هەروەکوو یاسای ئاساییە.

''بێ دەنگی لە هەمبەر سەردەشت کیمیابارانی هەڵه‌بجەشی لێکەوەتەوە"

پاش (26) ساڵ له‌ کیمیابارانکردنى دکتۆرێک بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌تووان له‌ سه‌رده‌شتدا نیه‌ 

چه‌ترپرێس 

له‌ (26)ه‌مین ساڵیادى کیمیابارانى شارى سه‌رده‌شتى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان که‌ تێدا زیاتر له‌ (١١٠) که‌س گیانی له‌ده‌ستدا و به‌هه‌زاران که‌سیش بریندار بوون. مافناسێکى خه‌ڵکى شاره‌که‌ رایده‌گه‌یه‌نێ تا ئێستا سه‌رده‌شت له‌وپه‌ڕى بێکه‌سى دایه‌ و برینه‌کانى سارێژ نه‌کراونه‌ته‌وه‌ و ته‌نها یه‌ک دکتۆریش بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌وتوانى کیمیایی له‌و شاره‌ نیه‌، ئه‌و ماناسه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌کات که‌ بێده‌نگى له‌ ئاست ئه‌و کاره‌ساته‌ به‌تایبه‌ت له‌ لایه‌ن پارته‌ کوردییه‌کانى رۆهه‌ڵات و باشورى کوردستان وایکرد شارى هه‌ڵه‌بجه‌ش کێمیاباران بکرێ. 

سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان

بەشی دووهەم

٥ـ یاسای بنەڕەتی لە پێوەندی لە گەڵ ئایین دا

بەشێک لە یاسای بنەڕەتیەکانی جیهان گوێ نادەن بە ئایین ومەزهەب. پێدانی پێگەی تایبەت بە ئایین و باوەڕە ئایینیەکان وەکوو جیاوک بۆ نەژاد و زمان پەسەند ناکەن و لە هەمانکاتدا تاکەکان دەتوانن لە روووی کەسەکیەوە باوەڕی ئایینی تایبەت بە خۆیان هەبێت و ڕێوشوێنی ئایینی بەڕێوەبەرن. بەشێکی دیکە لە یاسای بنەڕەتیەکان ئایین ومەزهەبی زۆرینەی خەڵکی کۆمەڵگاکە وەک ئایینی فەرمی دەناسن و ئەرک دەخەنە سەرشانی رێکخراوە فەرمیەکانی وڵات بە بڵاوکردنەوەی ئەو ئایینە. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بنەماكانی دینی ئیسلام گرێدراوەو و لێی جیا ناكرێتەوە وەک یەکێک لە دیارترینی ئەو یاسای بنەڕەتیانەی کە پشت بە ئایین دەبەستن و ئایین وەک سەرچاوە بەکار دێنن بە ئەژمار دێت.

شۆڕای چاوەدێری(شورای نگهبان)

ن. پرویز دستماڵچی 

و. چیا عەبدوڵڵاپوور

شۆرای چاوەدێری یەکێکە لە دامەزراوە چاوەدێریەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران کە شەش فەقیه و شەش مافناس ئەندامەکانی پێک دێنن.

شۆرای چاوەدێریە لە لایەن چ کەسێک یان کەسانێک هەڵدەبژێردرێن و دەسەڵاتەکانی چین پێگەی ژنان لەم دامەزراوەیەدا، ئەم بابەتە بە کورتی باس لەو بابەتانە دەکات.

شۆڕای چاوەدێری یەکێک لە گرینگترین دامەزراوەکانی حکومەتە . ئەرکەکانی ئەم شۆڕایە بریتین لە:

مامۆستام شەهید فەرزاد کەمانگەر

لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشەش کە ئەم وێنەیەو زۆرێک لە وێنەکانی شەهید مامۆستا فەرزاد کەمانگەر لەگەڵ قوتابیەکانیدا دەبینم بەبێ ئەوەی کە بە دەست خۆم بێت لە منداڵێ خۆم دەگڕێم لە ناو قوتابیەکاندا و خۆم لە زۆرێک لە قوتابیەکاندا دەبینەوە و دڵم پڕ دەبێت و دەمگەڕێنێتەوە بۆ سەردەمێک کە خۆشم قوتابی بووم.
 ئەو کاتەم وەبیر دێتەوە کە زۆربەی مامۆستا کوردەکان سەڕەڕای زۆر مەترسی هاوکات لەگەڵ  وانە پێکوتن دا چەندە دڵسۆزانە وانەی نیشتیمان پەروەری و گەڵ دۆستیشیان فێر دەکردین و دڵسۆزانە رێنوێنیان دەکردین کە باوەڕمان بە خۆمان بێت و بخوێنێن. کە شەهید فەرزاد کەمانگەر ئاوێنەی باڵا نەوێنی ئەو مامۆستایانەیە.  ئەو کاتەم وەبیر دێتاتەوە کە زۆرێک لەو مامۆستایانەی کە کورد نەبوون چەندە نا مرۆڤانە لە قوتابیەکانیان دەدا و هیچ سۆزێک و دڵسۆزیەکان نەبوو بە نیسبەی ئێمەی قوتابی کوردەوە.
بۆیە لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشە ئەو مامۆستای شەهیدم، تۆ نە تەنیا مامۆستای ئەو پۆە قوتابیانەی بەڵکو مامۆستای من و هەزاران کەسی وەک منی. قوتابیەکانت ناو یاد و رێبازی ئازادی خوازی و نیشتمان پەروەریت لەیاد ناکەن.

سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان

مەبەست لە سەرچاوەکان، ئەو شوێن و کانیاوانەیە کە مافە بنەڕيتیەکان بە سەرەنج دان بەم سەرچاوانە پێک دێت و یان لەو سەڕچاوانەوە تێراو دەبێت. نووسەران، ئامادەکاران و لێکۆڵەڕانی یاسا زنجیرەیەک سەرچاوە بۆ مافە بنەڕەتیەکان دیاری دەکەن هەندێک لەو سەرچاوانە لایەنی گشتیان هەیە مافە بنەڕەتیەکانی زۆربەی وڵاتان پشت ئەستورن بەم سەرچاوە گشتیانەوە و کاڕێگەریان لەو وەرگرتووە. هەندێک لە سەرچاوەکانیش لایەنی تایبەتیان هەیە بۆ نموونە مافە بنەڕەتیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە رووی سەرچاوەی گشتی لەگەڵ وڵاتانی دیەکە هاوبەشە. هەر لەو کاتەشدا هەندێک سەرچاوەی زۆر باوەڕڕپێکراوی تایبەتیشی هەیە. سەرچاوەگەڵێکی وەکوو قورئان باوەڕپێکراوترین و بەهێزترین سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە کە لە قوڵایی بیری ئۆمەتی ئیسلامی دا رەگی داکوتاوە و لایەنی ئیلاهی و رەوایی دەدات بەو یاسایانە. خۆمان لە سەرچاوە تایبەتیەکان لە پەیوەندی لەگەڵ  باسی مافە بنەڕەتیەکانی ئێران دەبوێرین و لێرەدا تەنیا باسی سەرچاوە گشتیەکانی دەکەین.

رووناکبیران لە فەرەنسا

نووسینی؛ یوهان ئانگرمولێر

بۆ فارسی؛ مێهرداد ئیمامی

بۆ کوردی؛ جەمال نەجاری

لە سەدەی ۱۸ بەم لاوە، پانتایی گشتی لە فەرەنسا بە شێوەیەک بەرهەمهێنەری کولتووری خۆی دەردەخات کەخاوەنی هێزێکی سیمبۆلێک و هێمادارە لە بوارە جۆراوجۆرەکانی وەک هونەر و ئەدەبیات و زاستە مرۆییەکان وزانستە سیاسییەکان و زانست بە مانا گشتییەکەی.

منیش ژنم

مرۆڤ دوور لە ویستیی خۆی بە ژن یان پیاو لە دایک دەبێ بۆیە نە ژن بوون مایەی شەەرمەزاریە و نەپیاوەتی مایەی شانازی. ئەوەش سەبارەت بە زۆر پرسی وەک نەتەوە و ئایین و شوێنی لەدایک بوونیش هەروایە.

ژنانی مەریوان بوونە پێشەنگ تاپۆی بێدەنگیەک کە ساڵانێکە باڵی بەسەر رۆژهەڵاتی کوردستان دا کێشاوە، و دوور نیە کە ژنان لە رۆژهەڵاتی کوردستان ببنە پێشەنگی ڕاپەڕینێکی گشتی.