پیرۆز بێ ٩٦ەمین ساڵی سەربەخۆیی وڵاتی فینلاند

فینلاند وڵاتێکی پێشکەوتووی جیهانە لە روی بەرزی ئاستی ژیان و ئاسایش و پاک و خاوێنی و هەروەها باشترین سیستمی پەروەردەو فێرکردنی هەیە لە سەر ئاستی جیهاندا بە شێوەیەک کە سیستمی پەروەردە و فێرکردن هەناردە دەکات.

لەم وڵاتەدا هەموو ماف و ئازادیەکان بە شێوەیەکی باش پارێزراون بۆ هەموو تاکەکانی کۆمەڵگای فینلاند بە پەنابەرەکانیشەوە و یاسایەکی یەکسان بۆ هەموو لایەک لە کاردایە، هەرچەند دەبێ ئاماژەش بەوە بکەم کە بە ڕادەیەکی کەم هەڵسوکەوتی ''ڕاسیستی'' لە فینلاند بوونی هەیە، بەڵام یاسا دژی هەر جۆرە هەڵسوکەوتێکی لەو جۆرەیە  ئەو هەڵسوکەوتانە بەڕاورد ناکرێن لە گەڵ هەڵسوکەوتی رەگەز پەرەستانەی وڵاتانی دواکەوتوو تەنانەت بەرامبەر بە هاوڵاتیان خۆشیان.

Nelson Mandela نێلسۆن ماندێلا

ئەو تایبەتمەندیانەی کە ماندێلایان کردە هێمایەکی هەتا هەتایی جیهان

 ‌هێمایەک لە ئاشتیخوازی و ئازادی، لێبوردەیی، خەبات لە دژی هەڵاواردنی ڕەگەزی.

١ـ خەبات لە دژی هەڵاواردنی رەگەزی: کاتێک کە لە هەر شوێنێکی جیهان باس لە خەبات لە دژی هەڵواردنی رەگەزی و هەموو جۆرەکانی هەڵاواردن دەکرێت ئەوا ناوی ''نێلسۆن ماندێلا'' لە پێش هەموو شتێکدا خۆی دەنوێنێت.

٢ـ پابەند بوون بە بنەماو بایەخە مرۆییانەی کە باوەڕی پێ بوون لە هەموو کاتەکاندا چ ئەو کاتەی کە لە زیندان بوو چ ئەوکاتەی بوو بە ڕێبەر، ئەو ئامانجی ئاشتی و نەهێشتنی هەڵاواردنی رەگەزی بوو کە لە ئامانجەکانیشی دا سەرکەوتوو بوو. ئەو بۆ بە دەستەوە گرتنی دەسەڵات خەباتی نەکرد ئەوەشی بەوە سەڵماند کە دوای ئەوەی کە بوو بە سەرۆک کۆمار دوای تەواو بوونی وادەکەی وازی لە دەسەڵات هێنا و وەک کەسایەتیەکی ئەفریقای باشوور مایەوە.

٣ـ لێبوردەیی یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی ماندێلا بوو بە شێوەیەک کاتێک لە زیندان ئازاد بوو و لەو پەری هێز و دەسەڵات دابوو هەموو نەیارەکانی خۆی و وڵاتەکەی (ئەفریقای باشوور) بەخشی.

٤ـ خۆڕاگری: یەکێکی دیکە لە تایبەتمەندیەکانی خۆڕاگری بوو ئەو ماوەی بیست و حەوت ساڵ لە زیندان دا بوو بەڵام هەرگیز کۆڵی نەدا  و ئەوە ئەو بوو کە نەیاران و دەسەڵاتی ئاپارتایدی بە چۆک داهێنا

٥ـ خەڵکی بوون: ماندێلا هەمیشە وەک کەسێکی ئاسایی دەجوڵایەوە و خۆی جیا نەدەکردەوە لە خەڵکەکەی خۆشەویستی ئەو لە ناو خودی خەڵکی وڵاتەکەی و جیهان سەڵمێنەری ئەو راستیانەن.

مافی پەنابەران لە بەڵگەنامە نێودەوڵەتیەکان دا

سەرەتا

یەکێک لە بابەتە گرینگ و پربایەخەکان لە یاسای نێودەوڵەتی، مافی پەنابەرانە کە لە سەردەمی ئێستادا، سەرەڕای پێشکەوتنەکانی پیشە سازی، پاراستنی ئاکار و مافە مرۆییەکان بە نیسبەت یەکترەوە لاوازەو زوڵم و دەستدرێژی بۆسەر مافەکانی مرۆڤ، بەتایبەت بە نیسبەت کەسانی بێ دەسەڵات و لاواز، زۆرتر بووە، بە شێوەیەک کە هەندێ کات دەبێتە هۆی هەڵاتن و کۆڕەوی ژمارەیەک لە تاکەکانی وڵاتێک بۆ وڵاتێکی دیکە. لەم روەوە مافی پەنابەران لەگەڵ زۆربەی باسە یاسایی‌یەکانی تر، لە یاسای نێودەوڵەتی هاتۆتە بەر باس و لە کۆنفرانسە جیهانیەکانیش دا بەڵێنامەگەڵێک لەو پێوەندی‌یەدا پەسەند کراون.

عبد محمد احمدی

و: چیا عەبدوڵڵاپوور

بیردۆزی ئابووری بنچینەو سەرچاوەی دەوڵەت

لایەنگرانی ئەم بیردۆزە لەسەر ئەو باوەڕەن کە ناکۆکیە چینایەتیەکان و جیاوازی نێوان فەقیر و دەوڵەمەند لە هۆکارەکانی پێک هاتنی دەوڵەتە. ناودارترین لایەنگری ئەم بیردۆزە ئینگێلس (Frederich Engels) نووسەری ناوداری ئاڵمانیە کە باوەڕی وایە بۆ مانەوەو بەردەوام بوونی مرۆڤ و بۆ بەردەوام بوونی ژیانی مرۆڤ دەوڵەت پێویست نیە،

 بەڵکوو ئەوەی کە پێویستی بوونی دەوڵەت دێنێتە کایەوە جیاوازی دۆخی ئابووری تاکەکانە ئێنگلس بانگەشە دەکات کە دەوڵەمەندەکان و خاوەن سامانەکان بە دامەزراندنی دەڵەت و دابین کردنی هێزە مادیەکان لە ئەرتەش و دادگستری و دابین کردنی چەکوچۆڵ لە ڕاستی دا ویستوویانە ماڵی خۆیان لە هەمبەر فەقیرەکاندا بپارێزن و ئەگەر رۆژێک جیاوازی ماڵێ لەناو بچێت و یەکسانی ماڵی لە ناو مرۆڤەکاندا هەبێت و یان بە دەڕبڕینێکی دیکە هەموو لە  رووی مادیەوە لە یەک ئاست دابن دەوڵەت هەر بۆخۆی لەناو دەچێت.

بیردۆزی زاڵ بوون (غلبە)

لایەنگرانی بیردۆزی زاڵبوون و کە گۆمپلوویچ (Ludwig Gumplovich) یەکێک لەو لایەنگرانەیە لەسەر ئەو بڕوایەن کە پێکهاتنی دەوڵەت لە ئاکامی سەرکەوتن و زاڵبوونی ویلایەت و قەومە بەهێزەکان بەسەر ئەقوام و ویلایەتە لاوازەکاندایە دەڵین کاتێک کە مرۆڤ چۆتە ژێر چەتری تایفە و ویلایەتی جۆراجۆرەوە پێکدادان و شەڕی زۆری هەبووە تاکوو بەرژەوەندی زۆرتر بۆ خۆی بەدەست بێنێت و ئەم شەڕانەش بۆنەتە هۆی زاڵبوونی ئیل و قەبیلەی بەهێزتر و ئەم گرووپە زاڵ و سەرکەوتووەی شەڕ هەوڵیانداوە کە رێکخستنێک پێک بێنن کە بەردەوام هیزی خۆی بپارێزێت و زاڵبوونەکەیان بەردەوام بێت.

بیردۆزی گرێبەستی کۆمەڵایەتی

بیردۆزی گرێبەستی کۆمەڵایەتی دەگەڕێتەوە بۆ سەدە نوێیەکان ئەوەڵێن جار هۆگۆگرۆسیوسی هۆلەندی هێنایە بەر باس و دواتر زۆرێک لە فەیلەسوفان و زانایانی یاسای سەدەی ١٧ و ١٨ پشتیوانیان لەو بیردۆزە کرد و وردەکاریەکانیان شی کردنەوە.

لایەنگرانی بیردۆزی گڕێبەستی کۆمەڵایەتی باوەڕیان وایە کە تاکەکانی مرۆڤ سەرەتا بە تەنیا دەژیان و لەناو کۆمەڵدا نەدەژیان لەو کاتەدا هەموو کەس ئازادی تەواوی هەبوو و ملکەچی هیچ هێزیكی مرۆیی نەبوو لەوەها دۆخێک دا ناچار بوو لەگەڵ هێزەکانی سرووش بەربەرەکانی بکات، بە ژیانی سرووشتی نەیدەتوانی بەسەر هێزەکانی سروشت دا زاڵ بێت لەبەر ئەوە مرۆڤەکان کۆبوونەوەو گرێبەستێکیان بەست و دەوڵەتیان پێک هێنا. لایەنگرانی گڕێبەستی کۆمەڵایەتی سەبارەت بە بەستنی گرێبەستی کۆمەڵایەتی دەبنە دوو لایەن.

بیردۆزی گەشەسەندن

لایەنگرانی بیردۆزی گەشەسەندن باوەڕیان وایە لەگەڵ پەرەسەندن و گەشەسەندی بنەماڵە دەوڵەت پێک دێت. بنەماڵەی لانکەی دەوڵەتە، دەڵێ تەمەنی مرۆڤ کورتە، بەڵام بە پێکهێنانی ژیانی هابەش و پێک هێنانی بنەماڵە و خستنەوەی نەوە بنەماڵە نەتەنیا بەردەوام دەبێت، بەڵکوو پەرەش دەستێنێت. نەوەکانی ئەم بنەماڵەیە بۆخۆیان بە پێک هێنانی ژیانی هاوبەش بنەماڵەی نوێ پێک دێنن. لە کاتێک دا کە پێوەندی بنەماڵە نوێیەکان لەگەڵ بنەماڵەی سەرەکی ناپچڕێت.

بیردۆزی سروشتی بوونی دەوڵەت

بیردۆزی سرووشتی بوونی دەوڵەت یەکەم جار لە لایەن فەیلەسوفانی یونانیەوە هاتۆتە بەرباس. ئەرەستوو دەڵێت ژیانی کۆمەڵایەتی نەتەنیا بۆ سرووشتی مرۆڤ گرینگە، بەڵکوو زۆرێک لە ئاژەلەکانیش سرووشتی ئەوەیان تێدایە کە بە کۆمەڵ ژیان بکەن. مێرولە و هەنگ بەرچاوترین نموونەی ئەم قسەیەن.

مرۆڤ سەرەڕای کۆمەڵایەتی بوون هێزی قسەکردنی هەیە و مرۆڤ لە ڕێگای قسە کردن و بە هاوکاری و هەرەوەزی لەگەڵ یەک پێویستیەکانی خۆی دابین دەکات. ئەرەستوو دەڵێت کۆمەڵی مرۆڤایەتی کێشەی جۆراوجۆری هەیە. بنەماڵە، فەوجی چەکداران،  کۆمەڵە ئایینیەکان و نموونەکانی وەک ئەو پێک دێت تاکوو یارمەتی یەکتر بدەن. دەوڵەت بە بڕوای ئەرەستوو کۆمەڵێکی تەواو سەربەخۆ زۆر باشە، ئەرەستوو  دەڵێت کە بەبێ دەوڵەت تاکەکان بەختەوەری و بەختیاری بەخۆیانەوە نابینن.

راپۆرتی ئاماری پیشێلکاری مافەکانی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان لە ماوەی سێ مانگی وەرزی ھاوینی سالێ (1392 )ی ھەتاوی

راپۆرتی ئاماری سەبارەت بە پیشێلکاری مافەکانی مرۆڤ لە لایەن کۆماری ئیسلامی لە ناوچە کوردنشینەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان لە ماوەی سێ مانگی وەرزی ھاوینی سالێ (1392 )ی ھەتاوی . راپۆرتی ئاماری ناوەندی رۆژھەلات بۆ توێژینەوەی کۆمەلایەتی " سەبارەت بە پیشێلکاری مافەکانی مرۆڤ لە لایەن کۆماری ئیسلامی لە ماوەی سێ مانگی وەرزی ھاوینی سالی (1392 ) ی ھەتاوی ، بە پێ ئەو ئاماروداتایانەی کە لە بەردەست ناوەندی رۆژھەڵات بون .

یەکیەتی نیشتمانی و هەڵوێستێکی دەگمەن!

لەم رۆژانەدا ئاکامی هەڵبژاردنی ئەندامانی پارڵمانی کوردستان ڕاگەیەندرا کە ئاکامەکەی هەرچیەک بێت خواستی خەڵکە و دەبێ رێزی لێ بگیردرێت، لەبەر ئەوەی کە رێز گرتن لە ئاکامی هەڵبژاردن رێزگرتنە لە دێموکڕاسی ویستی خەڵک.

هەموو لایەنە سیاسیەکانی هەریمی کوردستان بە بێ جیاوازی و بێ بەربەستی یاسایی کاندیدی خۆیان هەبوو لە هەڵبژاردن و  خەڵکی هەریمی کوردستانیش ئازادانە دەنگی خۆیان خستە ناو سندوقەکانی دەنگدانەو لە ژێر چاوەدێری وردی چاوەدێرانی نێودەولەتی و هەروەها لایەنەکان هەڵبژاردنێکی زۆر باش بەرێوە چوو کە وڵاتانی دەوروبەر و راگەیەنە گرینگەکانی جیهانیش باسیان لەم ئەزمونی دێموکراسیەی هەریم کرد کە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا زۆر کەم دەبیندرێت. ئەگەر ئێران لەم بوارەدا بە نمونە بێنینەوە ئەوا هەم کاندیداکان و هەمیش خەڵک وەکوو خەڵکی هەریمی کوردستان ناتوانن ئازادانە خۆیان بپاڵێون یان نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان هەڵبژێرن.