بیردۆزی الهیون

لە پۆلێنێکی گشتی دا لایەنگرانی بیردۆزی ئیلاهی حیکمەتی ئیلاهی و ویستی خوا بە سەرچاوەی دەوڵەت دەزانن و دەڵێن کە کارگێڕی کاروبارەکان لە لایەن خواوە دەنێردرێن و بە نوێنەرایەتی ئەو کۆمەڵگاو خەڵک بەڕێوەدەبەن. بیردۆزی ئیلاهی لە هێزی گەڕان بە دوای خوا لە لایەن مرۆڤەوە سەرچاوەی گرتووە لە وڵاتە کۆنەکاندا وەکوو میسر، چین، ئاشور و تەنانەت لە یونان و ئێران و رومدا باوبووە.

ناسینی سەرچاوەی دەوڵەت

١ـ هێنانە بەرباسی بابەتی سەرچاوەی دەوڵەت

 لە بابەتەکانی مافە بنەڕيتیەکاندا زۆر قسە لە دەوڵەت کراوە. سەرەتا دەبێ وەبیربێنینەوە کە لە فارسی دا وشەی ''دەوڵەت'' بە واتای جۆراوجۆر بەکار هاتووە هەندێ جار دەوڵەت بە واتای وڵات بەکار هاتووە و مەبەستیش یەکەی سیاسیە کە خاوەنی خەڵک و هەرێم و هێزی دەسەڵات و سەربەخۆییە بۆ نموونە کاتێک دەگوترێت دەوڵەتی پاکستان ئەندامی نەتەوە یەکگرتوەکانە واتە وڵاتی پاکستان بە تەواوەتی ئەم ئەندامیەتیەی هەیە.

پێڕەوی ناوخۆیی پارڵمان

حەوتەم: پێڕەوی ناوخۆیی پارڵمان وەک سەرچاوەی مافەبنەڕەتیەکان

بنەماکانی یاسای بنەڕيتی گشتین و وردەکاریەکان بۆ یاسا ئاساییەکان جێ دەهێڵدرێن. پارڵمانەکانی یاسادانان پێرەوی ناوخۆ بۆ خۆیان پەسەند دەکەن کە بەو پێی ئەم پێڕەوە ناوخۆییە ئەرکەکانیان و بۆ نمونە یاسا دادەنێن. ئەم پێڕەوانە درێژەی بنەماکانی یاسای بنەڕەتیە و یا دەربڕو شێ کەرەوە و تەواو کەری ئەو بنەمایانەیە.

بیرو بۆچوونەکانی زانایانی یاسا

شەش: بیرو بۆچوونەکانی زانایانی یاسا وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

لێکۆڵینەوەکان، بیرۆبۆچوونەکان و بەرهەمەکانی زانایانی یاساش وەک سەرچاوەیەک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان چاویان لێ بکرێت.

خوخدە، داب و نەریت

پێنجەم: خوخدە، داب و نەریت وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

یەکێک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان داب و نەریتە کە تەنانەت لەوڵاتانەش کە یاسای نووسراویان هەیە گرینگی زۆری هەیە. بۆ نموونە بە پێێ یاسای بنەڕەتی نەنووسراوی ئینگلیز، پاشا مافی ئەوەی هەیە کە خۆی لە واژۆ کردن و ڕاگەیاندنی ئەو یاسایانەی کە ئەنجومەنی خەڵک و لۆردەکان پەسەندیان کردوە پارێزێت،

ئاڵا و سروودی نیشتیمانی کوردستان

ئاڵای كوردستان

هه‌موو گه‌لانى سه‌ر رووى ئه‌م زه‌مینه‌‌، ئه‌وانه‌ى سه‌ربه‌ستن یان به‌ شێوه‌یه‌كى فیدرال ده‌ژین خاوه‌نى ئاڵاى خۆیانن، ئاڵاى كوردستانیش ئاڵاى كوردستانى فیدراڵه‌ و له‌ ته‌واوى ئه‌و ناوچانه‌ى له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان دان، له‌ داموو ده‌زگا حكوومییه‌كان و ئۆرگانه‌ ڕسمییه‌كان شه‌كاوه‌یه‌.

کۆمەڵگای پێشکەوتوو و کۆمەڵگای دواکەوتوو

یەکەم جار کە لە یونان خۆم لە ناو کۆمەڵگایەکی ئەوروپی دا دیت و ئەو هەموو مرۆڤە جۆراو جۆر و جیاوازەم دیت لە رووی نەتەوە، کلتوور، ئایین، ڕەنگی پێست و بۆچوونەوە زۆر زۆر سەرنجی ڕاکێشام شتێک کە لە کۆمەڵگای کوردستان دا نەم دیتبوو. لەو کاتەوە زۆرر بیرم لەوە کردۆتەوە کە چون و چی وای کردووە کە ئەم هەموو مرۆڤە بە جیاوازیەکی زۆری  نەتەوەیی، کلتووری، ئایینی و رەنگی پێست و بیرو بۆچوونەوە  لێرە وێک هەڵدەکەن و چێژ لە ژیان وەردەگرن و دەسەڵاتیش ئەوە بە کۆڵکە زیرینەیەک بەشوبهێنێت کە کۆمەڵگا جوان دەکات و بەرەو پێشەوەی دەبات، بەڵام لە وڵاتانی

ڕێوشوێنی دادگایی کردن

چوارەم: ڕێوشوێنی دادگایی کردن وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

لە هەندێ لە وڵاتاندا یاسای بنەڕەتی لە لایەن دادگاکانەوە شرۆڤە دەکرێ لە ئاکامدا بیردۆزێک کە لە شرۆڤەی دادگاکان لە یەک بنەما یان گرووپ واژەی یاسای بنەڕەتی دێتە کایەوە دەبێتە ڕێوشوێنی دادگایی کردن.[1] و لە ئاکامدا ڕێوشوێنی دادگایی کردن دەبێتە سەرچاوەیەک لە مافە بنەڕەتیەکان زۆرێک لە بابەتەکان لە پێوەندی لەگەڵ بنچینەکانی حکومەت یان دەسەڵاتە باڵاکانی وڵات یان پێوەندیدارن بە ماف و ئازادیەکان و سنوورەکانیان لە دادگاکاندا بڕیارگەڵێک دەدریت و بە تێپەربوونی کات دەبێتە ڕیوشوێنی دادگایی کردن و لە ئاکامدا لەگەڵ سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان گرێ دەدریت.

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات وەک سێهەم سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات یان رێبەر و هەر کەسێکی کە لە سەرووی هێرەمی دەسەڵات دا بێت لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکانە. هەڵبەت بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات نابێ لەگەڵ یاسای بنەڕەتی و یاسا ئاساییەکان دژایەتی هەبێت،

یاسا ئاساییەکان سەرچاوەی دیکەی مافە بنەڕەتیەکان

زۆرێک لە یاسا[1] ئاساییەکان بە بەشێک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان دێنە ئەژمار. یاسای بنەڕەتی باس لە بنەما گشتیەکان دەکات و ئەو پرسانەی کە گرینگیان کەمترە بۆ یاسای ئاسایی جێ دەهێلێت.

بۆ نموونە سەبارەت بە پێک هێنانی دەسەڵاتی یاسا دانان یاسای بنەڕەتی بنەمای هەڵبژاردنی گشتی و ڕاستەوخۆ پەسەند دەکات، بەڵام ئەمە کە دابەش کردنی ناوەندەکانی هەڵبژاردن لە وڵات دا چۆن بێت،