ڕێوشوێنی دادگایی کردن

چوارەم: ڕێوشوێنی دادگایی کردن وەک سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

لە هەندێ لە وڵاتاندا یاسای بنەڕەتی لە لایەن دادگاکانەوە شرۆڤە دەکرێ لە ئاکامدا بیردۆزێک کە لە شرۆڤەی دادگاکان لە یەک بنەما یان گرووپ واژەی یاسای بنەڕەتی دێتە کایەوە دەبێتە ڕێوشوێنی دادگایی کردن.[1] و لە ئاکامدا ڕێوشوێنی دادگایی کردن دەبێتە سەرچاوەیەک لە مافە بنەڕەتیەکان زۆرێک لە بابەتەکان لە پێوەندی لەگەڵ بنچینەکانی حکومەت یان دەسەڵاتە باڵاکانی وڵات یان پێوەندیدارن بە ماف و ئازادیەکان و سنوورەکانیان لە دادگاکاندا بڕیارگەڵێک دەدریت و بە تێپەربوونی کات دەبێتە ڕیوشوێنی دادگایی کردن و لە ئاکامدا لەگەڵ سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان گرێ دەدریت.

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات

بڕیارو راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات وەک سێهەم سەرچاوەی مافە بنەڕەتیەکان

بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات یان رێبەر و هەر کەسێکی کە لە سەرووی هێرەمی دەسەڵات دا بێت لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکانە. هەڵبەت بڕیار و راسپاردەکانی سەرۆکی وڵات نابێ لەگەڵ یاسای بنەڕەتی و یاسا ئاساییەکان دژایەتی هەبێت،

یاسا ئاساییەکان سەرچاوەی دیکەی مافە بنەڕەتیەکان

زۆرێک لە یاسا[1] ئاساییەکان بە بەشێک لە سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان دێنە ئەژمار. یاسای بنەڕەتی باس لە بنەما گشتیەکان دەکات و ئەو پرسانەی کە گرینگیان کەمترە بۆ یاسای ئاسایی جێ دەهێلێت.

بۆ نموونە سەبارەت بە پێک هێنانی دەسەڵاتی یاسا دانان یاسای بنەڕەتی بنەمای هەڵبژاردنی گشتی و ڕاستەوخۆ پەسەند دەکات، بەڵام ئەمە کە دابەش کردنی ناوەندەکانی هەڵبژاردن لە وڵات دا چۆن بێت،

تایبەتمەندی پێویست بۆ یاسای بنەڕەتی

لە رووی پیشەیی و شێوازی رێکخستن و شێوە و ناوەڕۆک یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تایبەتمەندیەکی هەبێت کە یاساناسانی شارەزا پێداگری لەسەر دەکەنەوە لەوانە:

ئا ـ گشتی بوون: یاسای بنەڕەتی نابێ بچێتە ناو وردەکاریەکانەوە، وردەکاری پرسەکان کاری یاسا ئاساییەکانە. بەبەت گەڵێک وەکوو شێوەی دادگایی کردنەکان، رێکخراوی وەزارەتەکان، شێوەی رێکخستنی ئۆرگانەکان، ڕێگاکانی دابین کردنی پێداویستیەکان و چارەسەر کردنی کەموکورتیەکان، ئەرک و دەسەڵاتەکانی بەرپرسانی بەڕێوەبەری وڵات نابێ لە یاسای بنەڕەتی دا بێتە بەر باس. هێنانی وەردەکاریەکان، یاسای بنەڕەتی لە شێوەی بنچینەیی دێنێتە دەرێ و لە تەمەنی کەمدەکاتەوە و هەلی گونجانی یاسای بنەڕەتی نادات لە گەڵ هەلومەرجی تازەدا.

هەموار کردن یان پێداچوونەوە بە یاسای بنەڕەتی

لە بنچینەدا یەکێک لە خەسلەتە باشەکانی یاسای بنەڕەتی بەردەوامیەتی. یاسا نابێ بۆ ماوەیەکی کورت پەسەند بکرێت. خەسڵەتی هەمیشەیی بوون بۆ یاسای بنەڕەتی زۆرتر دەخریتە بەر سەرەنجەوە. لەگەڵ ئەوەشدا چوونکە نووسینی یاسا لە لایەن مرۆڤەوەیە هەرچەندە کە دوارۆژ لەبەرچاو بگرێت،  دوای  ماوەیەک یاسا پێویستی بە چاکسازی و گۆرانکاری دەبێت. تەنیا یاسای ئیلاهیە کە لە رووی دەسەڵاتی خوڵقێنەر لەسەر ژیانی جیهان، هەتا هەتاییە. شێوەی پێداچوونەوە لە یاسای بنەڕەتیدا لەگەڵ یاسای ئاسایی جیاوازی هەیە. بۆ گۆرینی یاسای بنەڕەتی دەبێ مەرج و تەشریفاتێکی زۆر تایبەت هەبێت تاکوو بە سانایی یاسای بنەڕەتی نەخرێتە بەر چاکسازیەوە. چۆنیەتی و شێوەی چاکسازی لە هەندێک لە یاسا بنەڕەتیەکاندا نەهاتووە و بێ دەنگی لێکراوە.

بنەمای بەرزی یاسای بنەڕەتی لە سەر یاسا ئاساییەکان

وا باوە و بنەما ئەوەیە کە تەواوی یاسا ئاساییەکانی وڵاتێک و هەموو پەسەند کراوەکانی دەوڵەت (نامەپەسەندکراوەکان، ئایین نامە، بەرنامەو پێڕەو، بڕیارو ڕێساکان) لەگەڵ یاسای بنەڕەتی بێنەوە و ئەمە ئەکامی بەرزی یاسای بنەڕەتیە. ئەگەر یاسای ئاسای بتوانێ یاسای بنەڕەتی پێشێل بکات پلە بەندی و هیرارشیەتی یاسایی و بەرزی بۆ یاسای بنەڕەتی نامێنێتەوە لەم کاتەدا یاسای بنەڕەتی هەروەکوو یاسای ئاساییە.

''بێ دەنگی لە هەمبەر سەردەشت کیمیابارانی هەڵه‌بجەشی لێکەوەتەوە"

پاش (26) ساڵ له‌ کیمیابارانکردنى دکتۆرێک بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌تووان له‌ سه‌رده‌شتدا نیه‌ 

چه‌ترپرێس 

له‌ (26)ه‌مین ساڵیادى کیمیابارانى شارى سه‌رده‌شتى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان که‌ تێدا زیاتر له‌ (١١٠) که‌س گیانی له‌ده‌ستدا و به‌هه‌زاران که‌سیش بریندار بوون. مافناسێکى خه‌ڵکى شاره‌که‌ رایده‌گه‌یه‌نێ تا ئێستا سه‌رده‌شت له‌وپه‌ڕى بێکه‌سى دایه‌ و برینه‌کانى سارێژ نه‌کراونه‌ته‌وه‌ و ته‌نها یه‌ک دکتۆریش بۆ چاره‌سه‌رى به‌رکه‌وتوانى کیمیایی له‌و شاره‌ نیه‌، ئه‌و ماناسه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌کات که‌ بێده‌نگى له‌ ئاست ئه‌و کاره‌ساته‌ به‌تایبه‌ت له‌ لایه‌ن پارته‌ کوردییه‌کانى رۆهه‌ڵات و باشورى کوردستان وایکرد شارى هه‌ڵه‌بجه‌ش کێمیاباران بکرێ. 

سەرچاوەکانی مافە بنەڕەتیەکان

بەشی دووهەم

٥ـ یاسای بنەڕەتی لە پێوەندی لە گەڵ ئایین دا

بەشێک لە یاسای بنەڕەتیەکانی جیهان گوێ نادەن بە ئایین ومەزهەب. پێدانی پێگەی تایبەت بە ئایین و باوەڕە ئایینیەکان وەکوو جیاوک بۆ نەژاد و زمان پەسەند ناکەن و لە هەمانکاتدا تاکەکان دەتوانن لە روووی کەسەکیەوە باوەڕی ئایینی تایبەت بە خۆیان هەبێت و ڕێوشوێنی ئایینی بەڕێوەبەرن. بەشێکی دیکە لە یاسای بنەڕەتیەکان ئایین ومەزهەبی زۆرینەی خەڵکی کۆمەڵگاکە وەک ئایینی فەرمی دەناسن و ئەرک دەخەنە سەرشانی رێکخراوە فەرمیەکانی وڵات بە بڵاوکردنەوەی ئەو ئایینە. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بنەماكانی دینی ئیسلام گرێدراوەو و لێی جیا ناكرێتەوە وەک یەکێک لە دیارترینی ئەو یاسای بنەڕەتیانەی کە پشت بە ئایین دەبەستن و ئایین وەک سەرچاوە بەکار دێنن بە ئەژمار دێت.

شۆڕای چاوەدێری(شورای نگهبان)

ن. پرویز دستماڵچی 

و. چیا عەبدوڵڵاپوور

شۆرای چاوەدێری یەکێکە لە دامەزراوە چاوەدێریەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران کە شەش فەقیه و شەش مافناس ئەندامەکانی پێک دێنن.

شۆرای چاوەدێریە لە لایەن چ کەسێک یان کەسانێک هەڵدەبژێردرێن و دەسەڵاتەکانی چین پێگەی ژنان لەم دامەزراوەیەدا، ئەم بابەتە بە کورتی باس لەو بابەتانە دەکات.

شۆڕای چاوەدێری یەکێک لە گرینگترین دامەزراوەکانی حکومەتە . ئەرکەکانی ئەم شۆڕایە بریتین لە:

مامۆستام شەهید فەرزاد کەمانگەر

لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشەش کە ئەم وێنەیەو زۆرێک لە وێنەکانی شەهید مامۆستا فەرزاد کەمانگەر لەگەڵ قوتابیەکانیدا دەبینم بەبێ ئەوەی کە بە دەست خۆم بێت لە منداڵێ خۆم دەگڕێم لە ناو قوتابیەکاندا و خۆم لە زۆرێک لە قوتابیەکاندا دەبینەوە و دڵم پڕ دەبێت و دەمگەڕێنێتەوە بۆ سەردەمێک کە خۆشم قوتابی بووم.
 ئەو کاتەم وەبیر دێتەوە کە زۆربەی مامۆستا کوردەکان سەڕەڕای زۆر مەترسی هاوکات لەگەڵ  وانە پێکوتن دا چەندە دڵسۆزانە وانەی نیشتیمان پەروەری و گەڵ دۆستیشیان فێر دەکردین و دڵسۆزانە رێنوێنیان دەکردین کە باوەڕمان بە خۆمان بێت و بخوێنێن. کە شەهید فەرزاد کەمانگەر ئاوێنەی باڵا نەوێنی ئەو مامۆستایانەیە.  ئەو کاتەم وەبیر دێتاتەوە کە زۆرێک لەو مامۆستایانەی کە کورد نەبوون چەندە نا مرۆڤانە لە قوتابیەکانیان دەدا و هیچ سۆزێک و دڵسۆزیەکان نەبوو بە نیسبەی ئێمەی قوتابی کوردەوە.
بۆیە لەو کاتەوە و ئێستاش و تاکوو هەمیشە ئەو مامۆستای شەهیدم، تۆ نە تەنیا مامۆستای ئەو پۆە قوتابیانەی بەڵکو مامۆستای من و هەزاران کەسی وەک منی. قوتابیەکانت ناو یاد و رێبازی ئازادی خوازی و نیشتمان پەروەریت لەیاد ناکەن.